Die Sieben letzten Worte, de kruiswoorden, zijn de woorden die Jezus volgens de Bijbel sprak toen hij vastgenageld, in hevige pijn, aan het kruis hing. In de vier evangeliën wordt de kruisdood van Jezus vanuit verschillende interpretaties door de vier evangelisten besproken. Traditioneel worden de kruiswoorden gelezen in de Goede Week (de week tussen Palmzondag en Pasen).
Hoewel de kruiswoorden in de evangeliën verschillen, worden ze in het Christendom vaak als bij elkaar horend behandeld. De zeven laatste woorden van Jezus aan het kruis zijn eigenlijk zeven zinnen die uit de evangeliën zijn gehaald:
1. Vader, vergeef hun, want zij weten niet wat zij doen (Lukas 23:34)
2. Voorwaar, zeg Ik u, heden zult u met Mij in het paradijs zijn (Lukas 23:43)
3. Vrouw, zie daar uw Zoon – Zoon, zie daar uw moeder (Johannes 19:26,27)
4. Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten? (Mattheüs 27:46)
5. Ik heb dorst (Johannes 19:28)
6. Het is volbracht (Johannes 19:30)
7. Vader, in Uw handen beveel ik Mijn geest (Lukas 23:46)
De kruiswoorden worden ook wel beschouwd als de meest heilige woorden die Jezus gesproken heeft omdat hij ze uitspreekt op het kruis, in het aanschijn van de dood, in zijn laatste zes uren. De eerste drie keer dat Jezus sprak, deed Hij dat gedurende de eerste drie uren, in het licht. Deze kruiswoorden zijn gericht op anderen: woorden van troost, vergeving en zorg. De laatste vier kruiswoorden sprak Hij uit aan het einde van de tweede drie uren, in de duisternis en zijn gericht op Jezus zelf: woorden van angst, hoop en vertrouwen.
De kruiswoorden vormen het thema van diverse klassieke muziekstukken. In 1645 schreef Heinrich Schütz (1585-1672) een compositie, gevolgd door bekende componisten als Pergolesi (1710-1736), Joseph Haydn (1732-1809) en César Franck (1822-1890). Maar ook moderne componisten, zoals Sofia Goebaidoelina (1931), nemen de laatste woorden van Jezus als uitgangspunt voor hun muziek.
Joseph Haydn (1732-1809) schreef misschien wel de bekendste versie: Die Sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze. Er bestaan verschillende versies van het stuk. Het werk is oorspronkelijk gecomponeerd voor een klassiek symfonieorkest en werd gepubliceerd in 1787. Nog datzelfde jaar zijn ook de versies voor strijkkwartet en piano uitgegeven.
Later maakte Haydn samen met zijn goede vriend Baron van Swieten (een Nederlander), met wie hij ook samenwerkte voor de oratoria Die Schöpfung en Die Jahreszeiten, nog een oratoriumversie voor koor. Dat kwam doordat hij tijdens de terugreis van zijn tweede bezoek aan Londen, in Passau, een koorversie van zijn Die Sieben letzten Worte had gehoord waarover hij matig tevreden was. Hij maakte zelf een betere zetting aan het begin van ieder deel voor vierstemmig koor en liet van Swieten de verdere teksten schrijven. Deze ‘meest complete’ versie verscheen in 1801.
Het geheel doet denken aan de Passionen van Bach. Ook daar geven gelovigen door middel van aria, koren en koralen vrome commentaren op de Bijbelverzen. Het is misschien wel in deze versie dat het dramatische slot, Il Terremoto (de aardbeving), het meeste indruk maakt. Alle sonates (de muzikale verwerking van de kruiswoorden) zijn langzaam. Zonder enige pauze volgt na het aangrijpende laatste deel de Terremoto: een zeer snel, zeer luid stuk, dat de aardbeving en opening van de graven ná het sterven van Jezus uitbeeldt.
César Franck (1822-1890) schreef zijn Die Sieben Worte Jesu am Kreuz in 1859, maar het werk is bijna honderd jaar onbekend gebleven. In 1955 werd het werk aan de universiteitsbibliotheek van Luik (Francks geboorteplaats) verkocht door een particulier. Pas in 1975, door de publicatie van een studie over de kerkmuziek van Franck door musicoloog Armin Landgraf, die het handschrift herkende, werd de compositie aan de vergetelheid ontrukt. Het stuk is waarschijnlijk gedurende het leven van Franck nooit uitgevoerd en in 1977 vond de eerste uitvoering ooit plaats.
In tegenstelling tot andere bekende zettingen van de Die Sieben letzten Worte geeft Franck in zijn compositie commentaar op de uitspraken van de gekruisigde Jezus met gedeelten uit het Oude en Nieuwe Testament en delen uit het Stabat Mater. Hij koos niet het verhaal van het lijden van Jezus als basis voor zijn tekst, maar alleen de woorden die aan het kruis worden gesproken. Franck wilde geen dramatische weergave van het lijden van Jezus, maar zocht het eerder in wat er symbolisch onthuld wordt door de kruiswoorden: vergeving, de belofte van redding, mededogen, armoede en nood, bevrijding en onderdanige gehoorzaamheid aan God.
Franck heeft de muziek geschreven met een rijke variatie aan muzikale middelen. Klaagzangen en koraalpassages worden met een afwisselende harmonie en veel dramatiek weergegeven. Opvallend element in de compositie zijn de opera-achtige ariose delen voor solisten en ook voor het koor, die de compositie soms een onverwacht frivole wending geven.
Met dit concert laat Cantate Corde het verschil tussen beide uitvoeringen van Die Sieben letzten Worte goed naar voren komen. Haydn, vroom en met een sterk Godsbesef, componeerde zijn kruiswoorden vooral vanuit een religieus perspectief. Het werk is weliswaar wat strenger en trager, maar brengt een dramatisch slot. Daarnaast is de compositie van Franck meer impressionistisch, misschien zelfs wat lichtvoetiger. Zijn oratorium begint helder en delicaat, maar groeit uit tot monumentale afmetingen.